.
- W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej niezwykle ważnym było unormowanie zagadnień związanych z uznawaniem kwalifikacji (uprawnień) pracownika, który chciałby skorzystać ze swobody przepływu osób i rozpocząć pracę w innym kraju członkowskim, przy jednoczesnej świadomości, że jego doświadczenie czy kwalifikacje nie będą gorzej traktowane tylko dlatego, że jest on pracownikiem przyjezdnym. Dotyczyło to oczywiście również nauczycieli.
- Rozwiązaniem tego było przyjęcie 7.09.2005 r. przez Parlament Europejski i Radę dyrektywy 2035/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 255 z 30.09.2005r., s. 22 ze zm.). Dyrektywa weszła w życie w dn. 20.10.2005r., przy czym państwa członkowskie miały 2 lata na dostosowanie swych krajowych przepisów do przepisów dyrektywy. Polska uczyniła to poprzez przyjęcie ustawy z dn. 18.03.2008r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. 2018 poz. 2272 z późn. zm.) [dalej: „Ustawa”]. Zarówno ustawa jak i dyrektywa określają zasada uznawania kwalifikacji zawodowych w zawodach regulowanych, do których oczywiście zaliczamy również zawód nauczyciela.
- Zgodnie z art. 1 ust. 1 Ustawy: Obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zwanych dalej „państwami członkowskimi”, którzy nabyli w tych państwach, poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, kwalifikacje do wykonywania zawodów regulowanych lub działalności, o których mowa w załączniku nr IV do dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz.Urz. UE L 255 z 30.09.2005, str. 22, z późn. zm.), zwanej dalej „dyrektywą”, uznaje się te kwalifikacje na zasadach określonych w ustawie.
- Zgodnie z art. 1 ust. 2 Ustawy: Obywatelom państw członkowskich, których kwalifikacje zostały uznane, zapewnia się prawo wykonywania w Rzeczypospolitej Polskiej zawodu regulowanego lub działalności na takich samych zasadach jak osobom, które kwalifikacje do ich wykonywania uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej.
- Co istotne, jako obywatela państwa członkowskiego uznaje się nie tylko migrującego pracownika, ale również jego rodzinę oraz obywateli państw trzecich posiadających zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego w UE. Ustawę stosujemy również do obywateli polskich, którzy nabyli kwalifikacje do wykonywania danego zawodu w innym niż polska kraju członkowskim UE.
- Polski system uznawania kwalifikacji w zawodach regulowanych:
- Staż adaptacyjny – szczegóły odbywania takiego stażu określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 stycznia 2017 r. w sprawie stażu adaptacyjnego oraz testu umiejętności w toku postępowania o uznanie kwalifikacji zawodowych do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz. U. 2017 poz. 52).
- Postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji zawodowych – właściwy organ w trakcie postępowania sprawdza, czy kwalifikacje do wykonywania zawodu w państwie macierzystym pracownika migrującego odpowiadają kwalifikacjom niezbędnym do wykonywania zawodu w państwie przyjmującym. W przypadku zauważenia różnic, należy sprawdzić czy doświadczenie zawodowe pracownika nie rekompensuje braku jego umiejętności. Właściwy organ może uzależnić decyzję o uznaniu kwalifikacji od odbycia przez wnioskodawcę stażu adaptacyjnego albo przystąpienia do testu umiejętności, z zastrzeżeniem art. 16, w przypadku:
1) gdy okres kształcenia lub szkolenia odbytego w państwie wnioskodawcy jest krótszy co najmniej o rok od okresu kształcenia lub szkolenia wymaganego przepisami regulacyjnymi, lub
2) zasadniczej różnicy w kształceniu lub szkoleniu, lub
3) gdy zakres wykonywanego w państwie wnioskodawcy zawodu różni się znacząco od zakresu tego zawodu w Rzeczypospolitej Polskiej, a różnica ta odnosi się do określonego kształcenia lub szkolenia w Rzeczypospolitej Polskiej. - Złożenie wniosku – postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej. Właściwy organ zawiadamia wnioskodawcę o otrzymaniu wniosku w terminie miesiąca od dnia jego otrzymania. W przypadku stwierdzenia braków formalnych, właściwy organ wzywa do uzupełnienia wniosku w terminie przez siebie wskazanym pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpoznania. Postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji powinno się zakończyć wydaniem decyzji nie później niż w terminie trzech miesięcy od dnia przedłożenia przez wnioskodawcę wszystkich niezbędnych dokumentów. W szczególnych przypadkach termin wydania decyzji może być przedłużony o miesiąc.
- Właściwy organ – zgodnie z art. 6 Ustawy: Upoważniony organ, na wniosek obywatela państwa członkowskiego zamierzającego wykonywać działalność na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego, wydaje zaświadczenie stwierdzające charakter, okres i rodzaj działalności wykonywanej w Rzeczypospolitej Polskiej. Odnośnie zawodu nauczyciela takim właściwym organem będzie Minister Edukacji Narodowej.
- Ośrodki wsparcia – do powołania tzw. ośrodków wsparcia zobowiązała wszystkie państwa członkowskie omawiana dyrektywa. Ośrodki te mają za zadania m.in. udzielać informacji osobom zainteresowanym uznaniem kwalifikacji. W Polsce funkcję takiego ośrodka pełni Departament Współpracy Międzynarodowej w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
- Staż adaptacyjny, zgodnie z 4 ust. 1 tej ustawy, odbywa się w jednostce wskazanej przez organ prowadzący postępowanie po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty i organu prowadzącego jednostkę. Wnioskodawca może wskazać jednostkę, która gotowa jest zawrzeć z nim umowę w celu odbycia stażu adaptacyjnego.
- Dyrektor jednostki, zgodnie z 5 ust. 1 tej ustawy,ustala program stażu adaptacyjnego przygotowującego do nauczania przedmiotu lub przedmiotów albo prowadzenia zajęć w zakresie, w jakim o uznanie kwalifikacji występuje wnioskodawca, po przeprowadzeniu analizy kwalifikacji wnioskodawcy, zakresu wykonywanego zawodu w państwie wnioskodawcy, z uwzględnieniem zakresu wiedzy, jaki jest niezbędny dla spełnienia wymagań kwalifikacyjnych, określonych dla nauczyciela danego przedmiotu nauczania lub rodzaju prowadzonych zajęć.
- Przy ustalaniu programu stażu adaptacyjnego bierze się pod uwagę:
1) dotychczasowe doświadczenie zawodowe wnioskodawcy i wymagania stawiane nauczycielom w zakresie, w jakim prowadzone jest postępowanie;
2) przygotowanie metodyczne do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć;
3) potrzeby poznania organizacji, zadań i zasad funkcjonowania danej jednostki, w zakresie, w jakim prowadzone jest postępowanie;
4) potrzeby uczestniczenia przez wnioskodawcę w działalności statutowej i w pracach organizacyjnych danej jednostki. - Program stażu adaptacyjnego uwzględnia:
1) uczestnictwo w charakterze obserwatora w odpowiednich zajęciach prowadzonych w jednostce, w której staż adaptacyjny jest odbywany, przez opiekuna stażu adaptacyjnego lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej 3 godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w miesiącu;
2) prowadzenie zajęć w obecności opiekuna stażu adaptacyjnego lub dyrektora jednostki, w której staż adaptacyjny jest odbywany, w wymiarze co najmniej 3 godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w miesiącu, i omawianie tych zajęć z nauczycielem, w którego obecności się odbywały;
3) opracowywanie scenariuszy zajęć i samodzielne prowadzenie zajęć;
4) uczestnictwo w innej działalności określonej w statucie jednostki i w pracach organizacyjnych jednostki. - Staż adaptacyjny jest odbywany zgodnie z programem stażu adaptacyjnego, o którym mowa w § 5 ust. 1, pod nadzorem opiekuna stażu adaptacyjnego, którym może być nauczyciel posiadający kwalifikacje do nauczania danego przedmiotu lub prowadzenia danego rodzaju zajęć w zakresie, w jakim o uznanie kwalifikacji występuje wnioskodawca, oraz posiadający stopień awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Opiekuna stażu adaptacyjnego wyznacza na okres całego stażu adaptacyjnego dyrektor jednostki. Zmiana opiekuna stażu adaptacyjnego może nastąpić z powodu:
1) braku możliwości dalszego wykonywania nadzoru;
2) umotywowanego wniosku wnioskodawcy złożonego nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem stażu adaptacyjnego;
3) umotywowanej prośby opiekuna stażu adaptacyjnego złożonej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem stażu adaptacyjnego. - Staż adaptacyjny rozpoczyna się w terminie uzgodnionym przez wnioskodawcę z jednostką. Prawidłowy przebieg stażu adaptacyjnego zapewnia dyrektor jednostki.
- Oceny nabytych w trakcie stażu adaptacyjnego umiejętności dokonuje organ prowadzący postępowanie na podstawie opinii sporządzonej wspólnie przez dyrektora jednostki oraz opiekuna stażu adaptacyjnego w terminie 14 dni od dnia zakończenia tego stażu.
- Koszty odbywania stażu pokrywa wnioskodawca.
- Staż adaptacyjny, zgodnie z 4 ust. 1 tej ustawy, odbywa się w jednostce wskazanej przez organ prowadzący postępowanie po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty i organu prowadzącego jednostkę. Wnioskodawca może wskazać jednostkę, która gotowa jest zawrzeć z nim umowę w celu odbycia stażu adaptacyjnego.
- Test umiejętności – oprócz stażu adaptacyjnego funkcjonuje też test umiejętności, który również jest formą przygotowania wnioskodawcy do wykonywania zawodu nauczyciela. Test umiejętności jest przeprowadzany przez jednostkę przeprowadzającą test umiejętności. Test umiejętności przeprowadza się w formie pisemnej, w języku polskim. Ze względu na stan zdrowia wnioskodawcy test umiejętności można przeprowadzić w formie odpowiedniej do jego stanu zdrowia, co odnotowuje się na arkuszu tego testu. Test umiejętności składa się z nie więcej niż 100 zagadnień lub pytań, w tym nie więcej niż 10% stanowią zagadnienia lub pytania o charakterze opisowym. Każde z zagadnień lub pytań niemających charakteru opisowego zawiera nie mniej niż 3 możliwości odpowiedzi.
- Test umiejętności przeprowadza komisja, składająca się z co najmniej 3 osób, powoływana przez dyrektora jednostki przeprowadzającej ten test. Z przebiegu testu umiejętności sporządza się protokół, który podpisują członkowie komisji przeprowadzającej ten test. W protokole odnotowuje się:
1) imię (imiona) i nazwisko wnioskodawcy;
2) nazwę i adres jednostki przeprowadzającej test umiejętności;
3) datę przeprowadzenia testu umiejętności;
4) wynik testu umiejętności;
5) skład komisji. - Ocenę testu umiejętności przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia przeprowadzenia tego testu. Odpowiedzi lub rozwiązania zagadnień i pytań są punktowane.
- Oceny testu umiejętności dokonuje komisja przeprowadzająca test umiejętności, uwzględniając następujące kryteria:
1) za każdą prawidłową odpowiedź na zagadnienie lub pytanie niemające charakteru opisowego ustala się jednakową liczbę punktów, z tym że w przypadku gdy więcej niż jedna odpowiedź jest prawidłowa, dla uzyskania punktów za takie zagadnienie lub pytanie należy wskazać wszystkie poprawne odpowiedzi;
2) za każde prawidłowe rozwiązanie zagadnienia lub pytania o charakterze opisowym ustala się jednakową liczbę punktów. - Wynik testu umiejętności komisja przeprowadzająca ten test przekazuje wnioskodawcy oraz organowi prowadzącemu postępowanie w terminie 3 dni od dnia ustalenia wyniku testu umiejętności.
- W przypadku złożenia testu umiejętności z wynikiem negatywnym wnioskodawca w terminie 14 dni od dnia otrzymania wyniku tego testu może wystąpić:
1) do komisji o weryfikację wyniku lub
2) do organu prowadzącego postępowanie z wnioskiem o ponowne przystąpienie do testu umiejętności w najbliższym terminie. - Koszt przystąpienia do testu umiejętności ponosi wnioskodawca.
- Test umiejętności przeprowadza komisja, składająca się z co najmniej 3 osób, powoływana przez dyrektora jednostki przeprowadzającej ten test. Z przebiegu testu umiejętności sporządza się protokół, który podpisują członkowie komisji przeprowadzającej ten test. W protokole odnotowuje się:
- Decyzja o uznaniu kwalifikacji zawodowych – właściwy organ wydaje decyzję o uznaniu kwalifikacji w przypadku, gdy wnioskodawca zakończy staż adaptacyjny z oceną pozytywną albo uzyska pozytywną ocenę z testu umiejętności. Uzyskanie decyzji ouznaniu kwalifikacji pozwala nauczycielowi z innego państwa członkowskiego na ubieganie się o zatrudnienie w polskiej szkole publicznej i niepublicznej na takich samym warunkach, jak polscy nauczyciele.
- Znajomość języka – wnioskodawca powinien posiadać znajomość języka polskiego, niezbędną do wykonywania zawodu regulowanego albo działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W postępowaniu o uznanie kwalifikacji zawodowych nie przewiduje się jednak etapu sprawdzania znajomości języka państwa przyjmującego.
- Uznawanie kwalifikacji nauczycieli polskich – polski nauczyciel, który chciałby rozpocząć pracę w innym kraju UE powinien w pierwszej kolejności sprawdzić, czy w kraju, do którego chce wyjechać, zawód nauczyciela należy do zawodów regulowanych. Jeśli tak, to posiadane przez niego kwalifikacje do piastowania zawodu nauczyciela w Polsce powinny zostać uznane w innym państwie członkowskim UE.