.
- Nauczyciele obowiązani są do przestrzegania prawa zarówno tego stanowionego przez organy władzy państwowej, przez organy władzy samorządowej, jak również prawa wewnątrzszkolnego obowiązującego w danej placówce.
- Odpowiedzialność nauczycieli, uwzględniając zapisy Karty Nauczyciela, można podzielić na dwie podstawowe grupy – odpowiedzialność porządkowa(uchybienia przeciwko porządkowi pracy – art. 75 ust. 2 KN w zw. z art. 108 KP; kary: upomnienie, nagana, kara pieniężna) oraz odpowiedzialność dyscyplinarna(uchybienie godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom określonym w art. 6 KN, art. 75 ust. 1 oraz art. 75-85 KN, jak również wynikająca z rozporządzenia MEN w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postepowania dyscyplinarnego z dn. 2.05.2016 r., Dz. U. z dn. 31.05.2016r., poz. 741). Na gruncie poniższych rozważań analizie poddana zostanie tylko odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli, a więc ta znacznie poważniejsza.
- ODPOWIEDZIALNOŚC DYSCYPLINARNA:
- Do dnia 8.08.2009r. odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegali wyłącznie nauczyciele dyplomowani i mianowani (niezależnie od sposobu zatrudnienia), od tego momentu jednak podlegają jej wszyscy nauczyciele, a więc również stażyści i nauczyciele kontraktowi. Tym samym od tej daty odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają wszyscy nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w przedszkolach, szkołach i innych placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 KN. Tym samy, obecnie – zgodnie z art. 75 KN – nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienie godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN.
Art. 6 KN: Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
3a) doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły;
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
- Stanowisko nauczyciela, zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 2 KN może zajmować osoba, która przestrzega podstawowych zasad moralnych.
- Bardzo istotną rolę w omawianej kwestii stanowią zasady nauczycielskiej etyki zawodowej. Nauczyciel powinien być dla swych uczniów wzorem, powinien zachowywać się tak, aby nie było rozbieżności pomiędzy jego postawą a tym, czego wymaga od swych uczniów. Zgodnie z art. 5 ustawy Prawo oświatowe: Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia.
- Aby zobrazować sobie omawianą materię, poniżej prezentujemy przykładowe uchybienia godności lub obowiązków nauczyciela:
- korupcja i szantaż;
- molestowanie seksualne;
- porzucenie pracy;
- prawomocne skazanie za przestępstwo;
- brak realizacji podstawy programowej;
- czerpanie korzyści materialnych;
- narażenie uczniów na utratę zdrowia;
- agresja, wulgarne słownictwo.
I. Tryb postępowania dyscyplinarnego:
- Wniosek do organu, przy którym działa komisja dyscyplinarna,
- Postępowanie wyjaśniające,
- Wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego,
- Postępowanie dyscyplinarne w pierwszej instancji, komisja dyscyplinarna,
- Ewentualne odwołanie,
- Ostateczne orzeczenie dyscyplinarne (uprawomocnienie się orzeczenia).
- Postępowanie dyscyplinarne nie może zostać wszczęte po upływie 3 miesięcy od dnia, w którym wojewoda powziął wiadomość o popełnieniu czynu lub po upływie 3 lat od popełnienia czynu. Niemniej jednak, jeśli czyn nauczyciela stanowi jednocześnie przestępstwo, to okres tego przedawnienianie może być krótszy, niż okres przedawnienia za dane przestępstwo. Co więcej, karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje z upływem 5 lat od jego popełnienia.
- Co istotne, rozwiązanie stosunku pracy nie uniemożliwia wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej.
- Odpowiedzialność karna i dyscyplinarna nauczyciela są od siebie niezależne.
- Wniosek o wszczęcie postępowania wyjaśniającego składa się zawsze do wojewody, tj. organu, przy którym działa komisja dyscyplinarna.
- Nie wszczyna się postepowania dyscyplinarnego, a wszczęte umarza, gdy za popełnione przewinienie nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 Kodeksu Pracy.
II. Zadania dyrektora:
- Przygotowanie wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
- Przygotowanie formalnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, postawienie zarzutów lub obwinienie o czyn (wskazanie konkretnego zarzutu lub czynu), wskazanie okoliczności zdarzenia, wskazanie kiedy zdarzenie miało miejsce.
- Złożenie formalnego wniosku do kuratora oświaty (wojewody) i załączenie teczki akt osobowych obwinionego nauczyciela.
- Wykonanie orzeczenia dyscyplinarnego i zacieranie kar dyscyplinarnych.
- Działania rzecznika dyscyplinarnego w ramach postępowania wyjaśniającego:
- Ustalenie, czy nauczyciel za swe przewinienie nie został już ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 KP,
- Ustalenie, czy nie nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej,
- Przesłuchanie obwinionego i umożliwienie mu złożenia wyjaśnień,
- Przesłuchania świadków i biegłych,
- Zabezpieczenie i przeprowadzenie niezbędnych do wyjaśnienia sprawy dowodów,
- Sporządzenie wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego do komisji dyscyplinarnej,
- Przygotowanie dokumentacji sprawy.
III. Zadania komisji dyscyplinarnej:
- Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego,
- Wyznaczenie przez przewodniczącego składu orzekającego,
- Postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i wyznaczenie terminu rozprawy albo postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo przekazanie sprawy rzecznikowi celem uzupełnienia,
- Przeprowadzenie rozprawy,
- Wydanie orzeczenia dyscyplinarnego (w tym sporządzenie uzasadnienia) o: ukaraniu, uniewinnieniu, umorzeniu postępowania,
- Przekazanie orzeczenia obwinionemu, dyrektorowi szkoły/placówki lub – w przypadku samego dyrektora szkoły – do organu prowadzącego.
IV. Rodzaje kar dyscyplinarnych:
- nagana z ostrzeżeniem,
- zwolnienie z pracy,
- zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania,
- wydalenie z zawodu nauczyciela.
- Wydalenie z zawodu nauczyciela oznacza zakaz przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela.
- Odpis prawomocnego orzeczenia o ukarania karą dyscyplinarną wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela.
- W I instancji kary dyscyplinarne orzekają komisje dyscyplinarne dla nauczycieli przy właściwym wojewodzie, zaś w II instancji orzeka odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym ds. oświaty. Od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej przy ministrze strony mogą odwołać się do sądu apelacyjnego, tj. sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego według miejsca zamieszkania obwinionego.
- Prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej podlega wykonaniu przez dyrektora szkoły, zaś w stosunku do dyrektora szkoły – przez organ prowadzący szkołę. W sytuacji zaś uniewinnienia nauczyciela bądź umorzenia postępowania wszelkie dokumenty dotyczące sprawy zostają usunięte z akt osobowych.
- Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego (art. 85t ust. 1 KN).
- Dyrektor szkoły zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka (art. 85t ust. 2 KN).
- Nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły zostają z mocy prawa zawieszeni w pełnieniu obowiązków w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia ich wolności w związku z postępowaniem karnym (art. 85t ust. 3 KN).
- Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły toczy się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którym nastąpiło zawieszenie (art. 85t ust. 4 KN).
- Od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków odpowiednio nauczycielowi albo nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły przysługuje odwołanie do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem odpowiednio dyrektora szkoły albo organu prowadzącego szkołę (art. 85t ust. 5 KN).
- Komisja dyscyplinarna pierwszej instancji rozpatruje odwołanie od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków w składzie 3 członków, na posiedzeniu niejawnym, które powinno odbyć się w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania. Art. 82 stosuje się odpowiednio (art. 85t ust. 6 KN).
- Komisja dyscyplinarna pierwszej instancji wydaje postanowienie o utrzymaniu w mocy lub uchyleniu decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków (art. 85t ust. 7 KN).
- Komisja dyscyplinarna pierwszej instancji uchyla decyzję o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków, jeżeli w toku postępowania wyjaśniającego nie został uprawdopodobniony zarzut uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela, o których mowa w art. 6, a także gdy rzecznik dyscyplinarny przy komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji wniósł o wymierzenie kary, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 1, i jednocześnie ze względu na powagę i wiarygodność zarzutów niecelowe jest odsunięcie odpowiednio nauczyciela albo nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły od wykonywania obowiązków w szkole (art. 85t ust. 8 KN).
- Na postanowienie komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji organowi, który wydał decyzję o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków, nauczycielowi albo nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły służy zażalenie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia, za pośrednictwem komisji, która wydała postanowienie (art. 85t ust. 9 KN).
- Odwoławcza komisja dyscyplinarna rozpatruje odwołanie od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków w składzie 3 członków, na posiedzeniu niejawnym, które powinno odbyć się w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwołania. Art. 82 stosuje się odpowiednio (art. 85t ust. 10 KN).
- Postanowienie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest ostateczne (art. 85t ust. 11 KN).
- W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczyciel nie otrzymuje dodatków do wynagrodzenia ani wynagrodzenia za zaplanowane, a niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Dokonuje się to z mocy samego prawa. Płaca zasadnicza nauczyciela zaś może zostać zredukowana do połowy jej wartości. Decyzję w zakresie redukcji wynagrodzenia nauczyciela podejmuje dyrektor szkoły w oparciu o kryterium stanu rodzinnego danego nauczyciela. W sytuacji, gdy postępowanie zakończy się prawomocnie uniewinnieniem nauczyciela bądź umorzeniem postępowania, szkoła ma obowiązek zwrócić nauczycielowi zatrzymane wynagrodzenie (art. 85u KN).
- Nauczyciel staje się „obwinionym” w momencie doręczenia mu postanowienia komisji o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. Status „strony” zaś nauczyciel otrzymuje w momencie wszczęcia postępowania wyjaśniającego.
- Nauczyciel może w terminie 7 dni od otrzymania postanowienia rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego oraz postanowienia komisji dyscyplinarnej o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego złożyć na nie zażalenie. Zażalenie takie składa się odpowiednio do komisji I instancji albo komisji odwoławczej, za pośrednictwem organu, które zaskarżone postanowienie wydał.
- Kary dyscyplinarne, o których mowa w art. 76 ust. 1 pkt 1 i 2, podlegają zatarciu po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, a kara dyscyplinarna, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 – po upływie 6 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu (art. 85s ust. 2 KN). Jeżeli w okresie przed zatarciem kary dyscyplinarnej nauczyciel zostanie ponownie ukarany dyscyplinarnie, terminy, o których mowa w ust. 2, liczy się od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ponownym ukaraniu (art. 85s ust. 3 KN). Z chwilą zatarcia kary dyscyplinarnej uważa się ją za niebyłą (art. 85s ust. 5 KN).
- Zatarciu nie podlega kara wydalenia nauczyciela z zawodu.